Interview met Jan Brandenbarg, die de Birkman-methode naar Nederland bracht

Jan Brandenbarg is de belangrijkste Birkman-consultant van ons land. Vrijwel iedereen die in Nederland iets met Birkman te maken heeft, kent Brandenbarg. De meeste Birkman-consultants zijn door  hem en zijn vaste werkpartner Marion Brugman opgeleid. Ook ik. Hij was bijna 25 jaar geleden de eerste in ons land die de Birkman-methode invoerde. De methode geeft antwoorden op vragen als:

‘Wat heeft u van uw collega's nodig om optimaal samen te werken? Wat is de sterkste stijl om uw werk in uit te oefenen? Waarom vervalt het team waarin u werkt elke keer in hetzelfde gedragspatroon? Van welk werk geniet u het meest? Hoe ontstaat stress bij u en wat kunt u eraan doen?’

Brandenbarg was aan het einde van de jaren tachtig op zoek naar een methode, om de hiërarchische verhouding tussen consultant en cliënt af te bouwen. Hij was toen directeur bij het Buro Gijswijt O&O dat zich bezig hield met opleidingen en consultancy.

‘Ik kreeg toen heel vaak een unheimisch gevoel als mijn cliënten zich afhankelijk gingen gedragen, hoe hoog ze ook in de organisatie zaten. Dus als ze mij gingen vragen: zeg Jan, vertel mij nou eens hoe mijn gedrag op je over komt. En dan dacht ik: dan krijg je mijn mening, en ik ben wel wat onafhankelijker dan de mensen in je organisatie, maar net zo subjectief als ieder ander mens.’

Dus wilde hij een instrument, dat zijn klanten in staat stelde om een objectief beeld over zichzelf te vormen. En dan niet afhankelijk van de omgeving waarin iemand nu zit, maar vergeleken met de rest van de mensheid. Statistisch.

Brandenbarg vond het instrument dat hij zocht toen hij ‘door een onwaarschijnlijk toeval’ Roger Birkman ontmoette. Op een beurs liep hij een dame tegen het lijf die zijn verhaal hoorde, en hem vroeg of hij al met Birkman had gesproken. Roger Birkman was hem niet opgevallen, omdat hij geen commerciële man was die te koop liep met zijn methode.

‘Birkman is een verlegen, gevoelige wetenschapper. Voordat ik überhaupt iets te horen kregen over de methode, werd ik eerst een kwartier bestookt met vragen, om vast te stellen of ik wel goed genoeg was om zijn spulletjes te gebruiken. De meeste mensen knappen daar op af, maar ik vond het fascinerend daar in Amerika, waar je de stands in wordt getrokken om een product af te nemen.  Birkman was niet bezig met zieltjes winnen, maar zocht goede consultants die niet uit waren op goedkoop succes maar die zijn methode tot een succes wilden maken.

Ik vond het aanvankelijk een mooie methode, maar kon niet zo goed uit de voeten met de tegenstellingen die er in de testuitslagen zaten. Toen ben ik met twee collega's naar Amerika gevlogen, en hebben we de methode omarmd, maar terug in Nederland hadden we nog wel heel wat puzzels. Vooral omdat we niet wisten of Amerikaanse strategieën wel bij ons land pasten.

Toen hebben we twee jaar gezegd: we gaan het niet verkopen maar we gaan het weggeven aan klanten. Daarmee was ik de eerste in Nederland. We hebben tegen onze klanten gezegd: we hebben een nieuw experiment, we willen dat uitproberen, maar jullie niet laten betalen voor ons experimenteergedrag. Na drie kwart jaar werden klanten zo enthousiast dat ze zeiden: dat wil ik ook voor mijn personeel.  Toen gingen we hem verkopen.’

Birkman blijft knap overeind in het moderne breinonderzoek. De methode meet dan ook niet zozeer wie of wat iemand ‘is’ zoals enneagrammen, MBTI en allerlei andere methoden doen.  Het geeft een beeld van je natuurlijke gedrag, je behoeften en de oorzaken van stress bij je. Je krijgt bovendien een goed idee over je interessewereld en van de banen die bij je passen.

Reden genoeg voor ons om de aimabele, soms pijnlijk scherpe Jan Brandenbarg op te zoeken en hem aan het woord te laten. Eén van mijn brandende vragen was waarom we eigenlijk voor de Birkman methode zouden kiezen, terwijl er zoveel anderen zijn.

‘Birkman is een zelf-assessment methode die ontwikkeld is door Roger Birkman aan het eind van de jaren veertig. Aan het begin van de jaren vijftig is hij gevalideerd. Omdat Birkman over een enorme data base beschikt, is de betrouwbaarheid van de methode bijzonder hoog.

Als je data van mensen wilt vergelijken heb je statistische aantallen nodig. Bij Birkman wordt jouw antwoordenlijst vergeleken met 400 000 anderen. En die 400 000 zijn een afspiegeling van de werkende wereldbevolking. Van timmermannen tot CEO’s, van lager opgeleiden tot hoger opgeleiden. Daarnaast zijn er in al die jaren intussen meer dan 3 miljoen mensen die een Birkman test gedaan hebben.  Er zijn enorm veel gegevens bekend die je kunt gebruiken voor je research.

Birkman onderscheidt zich van andere test door tenminste drie aspecten. Ten eerste: vragen van andere assessments zijn nog wel eens te sturen. Bij Birkman weet je nooit waar hij naar vraagt.  Er zijn nogal wat mensen, en ik ben er een van, die het leuk vinden om de testresultaten te manipuleren door sociaal wenselijke antwoorden te geven. Dus je voortdurend voor te stellen: wat willen ze horen? En niet: wat vind ik zelf? Nou is dat een manco dat in alle mensen schuilt. Wij doen onszelf altijd beter voor dan we zijn.

Ten tweede: Birkman stelt vragen over jezelf, maar ook vragen over hoe je andere mensen ziet. Dat levert onmiddellijk informatie op over de geïnterviewde. Je kunt vergelijken hoe iemand zichzelf ziet en de wereld om zich heen. Statistisch zien we onszelf altijd socialer en beter dan andere mensen. Maar wanneer iemand zichzelf veel beter vindt dan anderen, dan geeft dat ons een indicatie over zijn zelfvertrouwen. Dan heeft hij kennelijk veel vertrouwen in zichzelf.

Maar er zijn ook mensen die melden dat ze niet zoveel beter zijn dan andere mensen. Birkman brengt die verschillen in zelfvertrouwen in kaart op een schaal van 100 en een Birkman-consultant kan je daar bijzonder goed bij helpen.

En als derde punt: je kunt met Birkman een voorkeur uitspreken voor een bepaalde baan die bij  je past.  Die voorkeur zegt ook iets. Alleen, bij Birkman zeggen we steeds: verwar iets wat je leuk vindt niet met het hebben van een talent.

Door al deze punten is Birkman een uniek instrument, mede natuurlijk door die grote database. Het aantal vragen is daarbij erg groot, wat de methode moeilijker te manipuleren maakt. En dan zijn we er nog niet. Er is ook ervaring met Birkman-testen en 360 graden feedback. Daar is veel onderzoek van. Dat geeft ons ook een beeld van het verschil tussen hoe mensen zichzelf zien en hoe anderen ze zien.

Het maakt dat we kunnen concluderen dat mensen na hun 24 of 25^e niet meer zo vreselijk veranderen. Dit blijkt uit allerlei onderzoek dat we gedaan hebben. En dat is natuurlijk sneu voor al die mensen die geloven dat ze kunnen veranderen.’

Is dat niet een somber beeld? Het is wel fijn als je aan een minder prettige eigenschap iets kan doen.

Oh ja, je kan er wel wat aan doen, maar het verandert niet.

Maar dan heeft het geen zin.

Tuurlijk wel. Als jij weet dat je een aantal nare trekjes hebt, kun je je er in elk bewust van zijn. Om te voorkomen dat je die nare trekjes vertoont. De impuls om die trekjes te vertonen is echter niet weg.

Maar wat is dan de waarde van werken met je Birkmanuitkomsten, van trainen en van coachen?

Waarschijnlijk leer je wat meer eelt op je ziel krijgen zodat je niet zo geraakt wordt door de wereld om je heen.  Ten tweede moet je vooral uitbuiten waar je heel erg goed in bent.  En daar komt Birkman overeen met moderne opvattingen, zoals die van Buckingham: focus op waar je goed in bent en buit dat uit. Probeer via damage control te voorkomen waar je niet zo goed in bent. En Birkman geeft inzicht in waar je die damage control kunt inzetten.

Je verandert op dit punt niet. Dat is misschien sneu, maar het haalt ook de mythe weg waarmee sommige collega’s hun trainingen verkopen: kom bij ons en je wordt een ander mens! Nee, je gaat naar een training en er wordt zichtbaar waar je talenten liggen zodat je werkelijk weet waar je goed in bent. Maar het allerbelangrijkste is natuurlijk te accepteren wie je bent. En zo gemakkelijk is dat niet voor sommigen.

Nu bestaat Birkman al meer dan 50 jaar. Is het niet gewoon een model en zelfs een oud model?

Birkman heeft geen model gemaakt. De meeste methoden zijn gebaseerd op een construct van hoe de wereld er uit ziet. Dat doen ze ook in de Viva, waar ze je dan leren dat je romantisch bent of niet. Je kunt een model bouwen over hoe je de mensheid ziet. Heel vaak is het gebaseerd op Jung. MBTI en Insights zijn daar voorbeelden van. Van dat Jungeriaanse wereldbeeld, weten we niet of het klopt, en in hoeverre het nader onderzocht is of werkt.

Roger Birkman heeft iets heel anders gedaan. Hij kreeg de opdracht na de oorlog om mensen die terugkwamen uit de oorlog terug te laten vloeien naar studie of werk. Die is aan managers gaan vragen: wat is voor jullie interessant om te weten. En managers zeggen niet of iemand judging of perceiving is. Die zeggen gewoon: is het een hele directe of is hij tactvol? Is het een snelle beslisser of doordenkt hij dingen? Is hij flexibel of juist niet? En werkt hij op basis van de dingen die we afgesproken hebben?

Birkman heeft wel een wereldbeeld maar hij zegt: het is niet zo interessant om de wereld te meten naar mijn wereldbeeld. Het moet een pragmatische methode zijn. Wat hij daarbij belangrijk vindt is dat zijn methode ‘non judgement’ is, dus niet beoordelend. En daarin verschilt ze bijvoorbeeld van de big 5, waar Birkman trouwens wel op gevalideerd is.

Nemen we extraversie en introversie, dan wordt introversie vaak negatief beoordeeld. Je zal het maar meekrijgen als je de arbeidsmarkt op gaat. Birkman doet het anders. Hij heeft de beide uiteinden van de schaal positief gelabeld. Tegenover directheid en openheid staat voorzichtigheid. Hij gebruikt dus niet de woorden extravert en introvert, en laat directheid en tact beiden in hun waarde.

Birkman is intussen heel oud dus niet meer actief. Hij is een psychometrist die in de tweede wereldoorlog bombardementsvlieger is geworden. Hij heeft boven Europa gevlogen in zo’n groot vliegend fort, is neergeschoten en via België teruggesluisd naar de veilige wereld van Amerika.

Een van de dingen die hij daar heeft geleerd is dat gedrag gestuurd wordt door omgevingscondities. Onze omgeving maakt of we ons beste beentje voorzetten of dat we onze kop in de wind gooien. Belangrijk is voor managers niet alleen de vraag wie zijn beste beentje voorzet, maar ook: wat maakt dat mensen switchen tussen meewerken en tegenwerken? Dat moet je willen weten, want als iemand in de stress zit, kan hij zich niet optimaal ontwikkelen. Dan helpt coaching niet.

Als je dit allemaal weet, en je kan daarmee werken, kan je op zoek gaan naar die situaties waar je het meest tot je recht komt. En gaat het daar niet om?’

(Hier vindt u een fimpje van Jan Brandenbarg: http://www.verderintrainen.nl/training/detail/66/Birkman-certification-training)