Een discussie die je de komende jaren als jonge manager maar even moet blijven volgen, is die van de vrije wil. Hoe vrij is onze vrije wil? ‘Kiezen’ we inderdaad voor een leuke baan, of is die keuze al zo bepaald door onze hersenen, de omgeving en onze achtergronden, dat er van geen vrije wil sprake is?
Is dat nou belangrijk? Jawel, dat is wel belangrijk. We hebben het in het bedrijfsleven bijvoorbeeld vaak over verantwoordelijkheid nemen, keuzes maken, coaching op competenties, en ga zo maar door.
Als iemand zijn werk niet goed doet of zich vaak ziek meldt, spreken we hem daarop aan. We gaan er dan van uit dat hij een verantwoordelijkheid heeft, dat hij keuzes kan maken. Maar is dit eigenlijk wel zo?
Als we de hersenwetenschappers en neurofilosofen moeten geloven luidt het antwoord ‘nee’. Onze hersenen bepalen; die schatten in, voordat er enig bewustzijn aan te pas komt. Je kunt dingen aanleren, aanpassing aan een omgeving bijvoorbeeld, maar de hersenen zijn ‘the limit’ en bepalen of het gaat lukken.
Vroeger waren het de psychologen en filosofen die antwoord gaven op de vraag of mensen een vrije wil hebben. Beroemd is de vermaarde ‘nature- nurture’- discussie. Als iets was aangeboren, dan was het niet te veranderen (nature). Was het niet aangeboren, maar aangeleerd (Pavlov!) dan kon het ook weer worden afgeleerd. Op deze weblog zagen we daarvan een mooi voorbeeld, een paar jaar geleden, toen Bas Schenk beweerde dat je het managersvak niet kon leren. 'Manager, dat ben je of dat ben je niet' Bas kreeg meer dan 100 reacties!
Je wilt niet weten hoeveel managementtrainingen en therapieën vandaag de dag nog op het nature-nurture-principe zijn gebaseerd. En ten onrechte! Hersenen blijken een plastische massa, veranderen steeds, per dag, per uur, per minuut. Je kunt, door je dingen aan te leren, blijvende positieve veranderingen in je hersenstructuur aan te brengen.
Althans, dat vinden mensen als Margriet Sitskoorn. Andere hersenwetenschappers zien het anders. Onze hersenen beslissen voor ons. We hebben nauwelijks invloed. Als je je arm wilt bewegen, zo argumenteren ze, hebben je hersenen de beslissing al gemaakt. Je kiest niet bewust, je hersenen doen het voor je.
Een nieuwe vorm van ‘alles ligt van te voren al vast’, en een variant van het calvinistische predestinatie-idee. Je begrijpt dat mensen dan nauwelijks aan te spreken zijn op hun verantwoordelijkheid. Hun regelmatige ziekmeldingen worden door hun hersenen gearrangeerd. En, om het in het extreme te trekken, Adolf Hitler valt niets te verwijten. Immers: hij was weerloos tegen de bewegingen van zijn brein.
Gelukkig is er in 2008 een boek verschenen dat op gedegen wetenschappelijke wijze laat zien dat niet onze hersenen voor ons beslissen, maar dat onze hersenen worden gevormd door ons bewustzijn en dat dat bewustzijn keuzes van doorslaggevende betekenis kan en mag maken. Het is niet zomaar het zoveelste boekje uit een zweverige hoek, maar een lijvig werk van een man die huisartsen opleidt aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
Het boek heet ‘Hoe de stof de geest kreeg’ en het is van Arie Bos. Het levert je een paar zeer spannende avonden, misschien wel weken op. Bos laat zien hoe veel neurowetenschappers, en populaire mannen als Robert Skinner en Stephen Jay Gould, ten prooi zijn gevallen aan het mechanische Descartiaanse wereldbeeld. En dus berusten veronderstellingen over de menselijke wil, over zijn ziel of geest, ook op dat nogal tijdgebonden wereldbeeld.
Het gaat mij niet lukken om het hier zo prachtig neer te schrijven als Arie Bos in zijn boek. Maar iedereen die iets zinvols te melden wil hebben over verantwoordelijkheid in arbeidsprocessen, ontwikkelbaarheid van medewerkers, selectie en werving, training, competentieprofielen, de nature-nurture-discussie, kortom: over de mens, zou dit boek moeten lezen. Ook al omdat je als jonge baas nog een heel leven voor je hebt, en je tot een generatie behoort die prachtige dingen gaat meemaken, ook binnen de wetenschap.
Bos zegt het mooi in zijn epiloog: ‘Ik hoop dat het boek oproept eveneens een persoonlijke zoektocht te ondernemen. Door te vertrouwen op feiten die in de wetenschap zijn gevonden, maar niet op voorhand aan te nemen dat de interpretatie ervan de enige waarheid weergeeft.’
(Over de veranderbaarheid van persoonlijkheid schreef Coert Visscher iets op zijn blog, zie http://www.oplossingsgerichtmanagement.nl/boeken-artikelen/persoonlijkheid-is-veranderbaar/comment-page-1/#comment-4849)
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
Aangezien er erg veel onder de categorie "interpretatie " valt en de "de waarheid" zeer moeilijk te vatten is, doen we vaak een gok naar de mate waarin we verantwoordelijk zijn. Die gok onderbouwen we natuurlijk graag met argumenten en semi-wetenschappelijk uitspraken, maar eigenlijk slaan we er gewoon een slag naar.
En.....als je er toch een slag naar slaat, kan je je illusie ook kiezen.
Nu leidt de keuze voor jezelf verantwoordelijk voelen tot veel energie en de keuze waarbij je jezelf niet als verantwoordelijk beschouwd tot een energie lek en in extreme mate tot slachtoffergedrag (wat niet prettig voelt).
Ik kies dus echt liever voor de illusie dat ik in hoge mate verantwoordelijk ben voor mijn eigen handelen........................of is dit ook weer een illusie op zich.
Evelien Beentjes
<a href="http://www.persoonlijkecoach.info/" rel="nofollow"></a>
En natuurlijk, daar zitten consequenties aan vast: niet die carriere, die je je misschien ook had voorgesteld..., maar daartegenover een andere, die waarschijnlijk beter bij je past. Die je de ruimte geeft, die jij nodig hebt, waar je die het liefste hebt.
Dus, zou ik zeggen: leef zo bewust mogelijk en kies!