Bert Overbeek

Er is momenteel veel discussie over de vraag waar het bewustzijn zetelt in ons brein, maar ook hoe het ontstaan is. Bij veranderingen en leren is dit van belang. De vraag hoe ons brein zich heeft ontwikkeld door de evolutie heen geeft inzicht in de wijze hoe we dingen leren, en welke mogelijkheden en onmogelijkheden ons brein heeft. Belangrijk wanneer we kijken naar organisaties. Momenteel wordt met name Daniel Dennetts meest recente boek ‘Van bacterie naar Bach en terug’ als een belangwekkend werk gezien als het gaat over de ontstaansgeschiedenis van bewustzijn. Dennett is een complexe denker. Zijn boek staat in veel kasten, maar ik vraag me af wie het echt zullen lezen. En heb persoonlijk meer met een ander nieuw boek: ‘Creativity’ van Elkhonon Goldberg.

Jaren geleden werkte ik als externe op de zogenaamde plantenvloer van een bloemenveiling. Het werk was eenvoudig, maar intensief. In de vroege ochtend werden de planten geveild. Dat betekende logistiek ongeveer het volgende: planten werden aangevoerd via vrachtwagens. Ze werden vervolgens op karretjes gezet, gekeurd en moesten met die karretjes naar de veilruimte worden gereden, waar ze op tijd moesten zijn neergezet. Vervolgens gingen ze de veilruimte in om getoond te worden aan kopers die op een tribune hadden plaatsgenomen.

Op de werkvloer waren teamleiders aanwezig en mensen die per onderdeel van het proces aan het werk gingen. De diversiteit op de werkvloer was enorm. Niet alleen qua nationaliteit maar ook qua gezindte. Laten we maar eens een nachtploeg onder de loep nemen. Twee teamleiders werkten onder een manager, die zelf niet in de uitvoering werkzaam was, maar als regisseur van het proces. De teamleiders, Aart en OR-vertegenwoordiger Paul, waren respectievelijk christelijk en socialistisch. In hun team werkten de Marokkaanse Nederlanders Mohammed, Azhar en Binyamin. Twee Iraniërs, Resa en Shahram, zorgden voor een shi’itische invloed naast deze soennitische moslims. Evert en Jaap waren overtuigd christen. Simon was de filosoof van het stel. Hij combineerde boeddhistisch gedachtengoed met westerse filosofische denkbeelden, en deed aan yoga en mindfullness. Hij had gekozen voor een baan die niet teveel vroeg van zijn denkwereld, ondanks zijn studie antropologie. Arav en Darshan waren hindoestaanse medewerkers.

Vanmorgen sprak ik Myrthe. Zij is een redelijk nuchtere vrouw, werkzaam als psychologe in de zorgbranche. Ze zit behoorlijk hoog in de organisatie en ik vind haar grappig. Snel en met het nodige relativeringsvermogen brengt ze zaken terug tot hun essentie, en berooft ze van hun mythische aureooltjes. Ze moest iets bekennen zei ze, met pretoogjes. Zo maakt ze me altijd nieuwsgierig en dat weet ze.

-En je mag het niet verder vertellen.

-Je kent me.

-Daarom benadruk ik het nog maar eens.

Na een lange uitleg over dat het goed met haar ging, maar dat ze zelf had geconstateerd dat ze te druk was en te snel ging, kwam ze op de proppen met haar bekentenis.

Er zijn nog steeds psychologen, trainers en managers die het doen. Zeggen dat creativiteit in één van de hersenhelften zit. En hele volksstammen nemen het over. Het idee komt uit een tijd dat de psychoanalyse en spirituele stromingen het idee opperden, dat de ratio (het hoofd) in de ene kant van het brein zit, en het gevoel (het hart en de onderbuik) aan de andere kant. Om kort te gaan: dit is een mythe. En ons brein is nu eenmaal gevoeliger voor mythe dan voor feiten.  Als ‘het werkt’ of veiligheid biedt, accepteert ons brein het als ‘waarheid’.

Geeft niets, maar het is allemaal wel aan herziening toe. De vermaarde neurowetenschapper Elkhonon Goldberg laat in zijn boek ‘Creativity’ zien dat creativiteit een complexe vaardigheid is. Er werken heel wat neuronetwerken samen wanneer mensen creatief zijn. Daarbij zijn er meerdere vormen van. Je kunt op allerlei gebieden creatief zijn. Muziek, schilderkunst, literatuur, maar ook wiskunde en managementwetenschappen kunnen allemaal creatieve geesten opleveren.

Jaren geleden werkte ik als externe bij een bloemenveiling. Het werk was eenvoudig, maar intensief. In de vroege ochtend werden de planten geveild. Dat betekende logistiek ongeveer het volgende: planten werden aangevoerd via vrachtwagens. Ze werden vervolgens op karretjes gezet, gekeurd, moesten met die karretjes naar de veilruimte worden gereden, waar ze op tijd moesten zijn neergezet. Vervolgens gingen ze de veilruimte in om getoond te worden aan kopers die op een tribune hadden plaatsgenomen.

Op de werkvloer waren teamleiders aanwezig en mensen die per onderdeel van het proces aan het werk gingen. De diversiteit op de werkvloer was enorm. Niet alleen qua nationaliteit maar ook qua gezindte. Laten we eens een nachtploeg onder de loep nemen. Twee teamleiders werkten onder een manager, die zelf niet in de uitvoering werkzaam was, maar als regisseur van het proces. De teamleiders, Aart en OR-vertegenwoordiger Paul, waren respectievelijk christelijk en socialistisch. In hun team werkten de Marokkaanse Nederlanders Mohammed, Azhar en Binyamin. Twee Iraniërs, Resa en Shahram, zorgden voor een shi’itische invloed naast deze soennitische moslims. Evert en Jaap waren overtuigd christen. Simon was de filosoof van het stel. Hij combineerde boeddhistisch gedachtengoed met westerse filosofische denkbeelden, en deed aan yoga en mindfullness. Hij had gekozen voor een baan die niet teveel vroeg van zijn denkwereld, ondanks zijn studie antropolgie. Arav en Darshan waren hindoestaanse medewerkers.

Het digitale optimisme heeft veel invloed momenteel. Men spreekt van een revolutie en die valt ook moeilijk te ontkennen. Zoals wel vaker bij technologische groeisprongen leidt dat tot optimistische prognoses over de invloed van de technologie. Big data zullen ons intelligenter maken. Shoppen zal veel leuker worden. Bedrijven kunnen exponentieel groeien. De honger in de wereld zal verminderen. Kortom: alles wordt beter.

Maar er is ook angst. Worden we straks niet geregeerd door technologie? Ontstaan er niet grote verschillen tussen arm en rijk, zoals na de industriële revolutie? Zal de oorlogvoering niet veel gemener worden? Zullen terrorisen geen andere methoden kunnen aanwenden? Zullen de steden niet leger worden? Kortom: worden we er wel beter van, van al die digitale ontwikkelingen?

Het probleem van onze tijd is dat we het overzicht kwijtraken; een belangrijke bron van stress. De uitdaging voor de jongere generaties zal zijn om in een tijdperk van chaos te doorgronden wat relevant is en wat niet. Internet en big data maken het er niet makkelijker op. Er verschijnt veel fake news en media zullen om gebruikers te trekken de sensatieberichten niet schuwen.

Ik las het boek ‘Uit onbetrouwbare bron’ van Daniel Levitin; een buitengewoon goede gids voor betrouwbaarheid van berichten in de media. Maar ik vroeg me ook af of jongere generaties de moeite zullen nemen een dergelijk boek te lezen. Nemen ze nog de tijd voor dit soort waardevolle boeken, of boeit het ze niet meer? Het is eigenlijk een vraag die ik jullie, jonge bazen zou willen stellen.

Overzicht kwijtraken is niet alleen het gevolg van de informatiezee die over je heen spoelt, maar ook van je eigen vermogen om je te concentreren en te focussen. Daarvoor heb je rust nodig, en die rust biedt onze tijd niet. De oudere generatie heeft tijden gekend waarin je de tijd kon nemen voor een antwoord. Je werd niet de hele dag gebeld of geappt, of gemaild. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar die tijden zijn er echt geweest.

Afgelopen vrijdag sprak ik met een vriendin over sociale media en mijn internetgedrag. Als ondernemer en schrijver moet ik voor mijn dagelijks brood in the picture blijven. Dus mail ik over artikelen en producten regelmatig aan mijn relaties; de laatste tijd wat meer vanwege mijn nieuwe boek. Daar zitten zowel zakenrelaties als vrienden tussen. Mijn eigen vriendin heeft ook al eens gewezen op de risico’s daarvan. 

Luister eens naar deze twee meningen. De eerste is van de wiskundehoogleraar en BBC-wetenschapper Marcus du Sautoy: ‘Wat we niet kunnen weten schept net zo goed ruimte voor mythen, verhalen en de verbeeldingskracht als voor de wetenschap. Dat we iets niet weten, belet ons niet om verhalen te bedenken waarmee we het onbekende invullen. Deze verhalen vormen cruciaal materiaal voor wat ooit op een dag wel bekend zou kunnen zijn. Zonder verhalen zou er helemaal geen wetenschap bestaan. Over datgene wat men niet kan weten, daarover kan men zijn fantasie de vrije loop laten. We zijn tenslotte onze reis naar onze huidige kennis begonnen door verhalen te vertellen.’

De tweede mening is van Daniel Dennett, die onlangs zijn boek ‘Van bacterie naar Bach en terug’ schreef. ‘Er zijn ook lieden die de wetenschappelijke verklaringen aandachtig bestudeerd hebben en het daar niet mee eens zijn. In plaats van rigoureuze, over voorspellend vermogen beschikkende wetenschappelijke verhalen hebben ze liever oeroude mythen over vuurwagens, strijdende goden, werelden die zijn ontsproten aan een slangenei, beheksingen en betoverde tuinen.’

Een van de belangrijkste voordelen van diversiteit in je organisatie is dat je sneller contact maakt met meer klantengroepen. De benadering van mensen met een migrantenachtergrond is bijvoorbeeld een vak apart. En dit kan beter gedaan worden door mensen met dan mensen zonder een migrantenachtergrond.

Dit soort verschillen kom je al tegen in het handelsverkeer tussen Belgie en Nederland. Nederlandse sales mensen hebben nog weleens een neiging tot directheid. In Nederland geldt dat als een voordeel, dat to the point komen, mits het authentiek blijft. In ons land is authenticiteit erg belangrijk. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Een nuchtere directe benadering zou in Belgie minder goed vallen. De vlotte babbel van de Nederlander werkt daar ook maar half.