Bert Overbeek

Hoe ziet de wereld er over 25 jaar uit? Vraagt niet iedereen zich dat wel eens af? Alleen nog maar gekloonde schapen en vlees-vervangende kunststof koeien in een wei van duurzaam geproduceerd kunstgras? Zelfrijdende voorgeprogrammeerde auto’s die robots naar hun virtuele werkplek brengen, die daar dan naar hartenlust aan hun eigen ontwikkeling werken. Levensloop en -lust bestendige huizen. Een politiek bestel dan wel autonoom besturingssysteem dat zich vooral bezighoudt met Europees verwachtingenmanagement en een RIVM dat uit een kweekvijver de milieuvriendelijke en virus- en klimaatbestendige voorwaarden destilleert, die daarmee toekomstbestendig zijn…

Een leider of beleidsbepaler die een ontwikkeling in de operationele werkpraktijk teweeg wil brengen, zal niet ontkomen aan de vraag hoe hij (je kunt ook zij lezen natuurlijk) dat nu precies moet doen. Of het nu gaat om een verandering in het werk door automatisering, of om een verandering van houding bij diversiteit of klimaatvriendelijker werken, in de operationele werkpraktijk  moeten managers en teamleiders goed op de hoogte zijn van de kwaliteiten en beperkingen van de mensen,  van hoe het team als geheel werkt en vooral ook: van de praktische omgeving waarin de ontwikkeling of verandering plaatsvindt.

Teamleiders, verantwoordelijk voor operationele aansturing, staan nogal eens flink onder druk. Ze worden geacht beleid (bijvoorbeeld over diversiteit of digitalisering) op de medewerkers over te brengen, dat ze vaak niet zelf hebben bedacht. Ze worden geacht dat zodanig te doen dat medewerkers gemotiveerd blijven en het beleid kunnen accepteren. Dat betekent dat ze zowel moeten beschikken over daadkracht en duidelijkheid als over sociale vaardigheden zoals begrip tonen, meeveren en actief luisteren.

In de praktijk zien we vaak dat mensen goed zijn in het een of het ander. Of men heeft een directieve stijl en is daadkrachtig, óf men is begripvol en motiverend. De combinatie is moeilijker te vinden. Ik geef een voorbeeld uit mijn eigen werkpraktijk.

In een blog op Managementimpact.nl legt Koos Groenewoud op 10 december 2019 uit wat dienend leiderschap is. In 1970 introduceerde Robert K. Greenleaf het, en hij zei erover: ‘Het verschil met andere vormen van leiderschap is gelegen in de zorg die een dienend leider besteedt aan tegemoetkoming van de voornaamste prioriteiten van anderen.’  Het artikel van Groenewoud is in feite een wervend artikel over dienend leiderschap, dat in zijn ogen ‘geen hype, maar een onomkeerbare trend’ is: ‘High potentials hebben onder andere aangegeven dat ze graag willen werken voor een servant leader en/of voor bedrijven die werken volgens deze filosofie’.

Jammer dat Groenewoud alleen de high potentials noemt. Columniste Marianne Zwagerman , die zich hard maakte voor upgrading van de MBO’er, blijkt kennelijk een aantal mensen niet te hebben bereikt met haar betoog. Het bewijs voor Groenewouds stelling dat dienend leiderschap een onomkeerbare trend is, is verder  flinterdun: ‘Dat dienend leiderschap werkt, blijkt uit snelgroeiende bedrijven die het gedachtengoed van Greenleaf en Semler hebben omarmd’. Hij noemt een bouwbedrijf en een advocaten- en belastingadvieskantoor, die beiden de titel ‘Het slimste bedrijf van Nederland’ hadden gekregen. Het bouwbedrijf groeide maar liefst 88%! Het dienende leiderschap daar wordt in één adem genoemd met zelfsturende teams, waarvoor Ricardo Semler een lans breekt.

Er is iets vermakelijks aan de gang. De eerste grappen over mijn boek ‘De schakelaar’ en het daarin besproken switchende leiderschap worden gemaakt. En dat is prima. Je weet als je een wat serieuzer boek over management schrijft, dat er in Nederland altijd een clubje grappenmakers is dat dat op de hak neemt. Zeker als het een hulp voor managers wil zijn. Er zit een onbedwingbare neiging tot reageren in ons volk, dat graag onder het dak gaat zitten van zijn postmoderne dominees en humoristen.

Managementboekschrijvers zijn nog meer gehaat dan managers zelf in een land, waarvan Cruijff zei dat je er geen beslissing kon nemen, zonder dat er gelijk ik weet niet hoeveel mensen mee begonnen te kwaken. Dat is nu eenmaal al sinds de Bataven mode in onze delta. Minder gehaat zijn de recensenten van managementboeken, die immers de indruk kunnen wekken boven de partijen te staan. ‘Iemand steelt de show zonder risico’ zei Herman van Veen ooit in een van zijn shows. Dat ging over recensenten. 

En eindelijk kwam het er dan van! De overhandiging van het boek ‘De schakelaar’ aan leidinggevende Ilse van Vliet. Het boek is aan Ilse opgedragen, omdat ik haar als regelmatige klant van een van de Haagse boekhandels van Paagman, regelmatig aan het werk zag en een paar keer sprak.Ilse is het type leidinggevende dat mij voor de toekomst voor ogen staat. Ik ken talloze leiders en managers, en veel daarvan hebben geweldige kwaliteiten. Toch vond ik het het meest passend om het boek aan Ilse op te dragen.

Steeds vaker zie je het idee opduiken dat winsten niet meer ten koste mogen gaan van het welzijn van de samenleving, dus: van anderen. Ook op individueel niveau. Als iemand vertrekt bij een organisatie en 55 miljoen meeneemt, zoals de voetbaltrainer Mourinho of directeur Dennis Muilenberg bij Boeiing in 2020, kan hij rekenen op veel gezichtsverlies in de samenleving.

En ook bij lagere ontslagvergoedingen zijn er vragen, valt te concluderen uit het rumoer dat onlangs ontstond rondom de ontslagvergoeding van de voormalige Amsterdamse gemeentesecretaris en latere Rotterdamse D’66-wethouder Arjan van Gils. Kortom: de maatschappij babbelt een stevig woordje mee als geldzucht en winstbejag tot onrechtvaardige besluiten leiden. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een onderdeel van switehend leiderschap, dat ik in mijn nieuwe boek ‘De schakelaar’ beschrijf. En het is populair.Maar hoe kan je nu resultaatgericht zijn, als je niet de winst maar het maatschappelijk belang vooropstelt?

Een schitterend zomeraanbod voor leiders, managers, trainers en coaches of mensen die dat willen worden. Voor 275 euro (excl BTW) heb je deze zomer een boek over het leiderschap van heden en toekomst, een e-learning programma en één sessie van 2 uur. Basis voor dit pakket is het boek ‘De schakelaar’, dat switchend leiderschap introduceert. (https://futurouitgevers.nl/portfolio/de-schakelaar/)

Deze uitdagende stijl van leiderschap past op alle situaties van deze tijd en de komende decennia. Of het nu om digitalisering gaat, diversiteit/inclusiviteit, virussen die ons lam leggen of de vraag hoe je kunt ondernemen en aansturen in een wereld die steeds meer rekening houdt met klimaatverandering.

In de jaren negentig gaf ik jarenlang onder meer trainingen in ‘Cultuurverschillen’ bij de NS. De trainingen waren bedoeld voor conducteurs en stationsmedewerkers. In de middag kwam een acteur, meestal met een niet-Nederlandse achtergrond. Ik was daar blij mee, omdat hun aanwezigheid de deelnemers inzicht gaven in het specifiek Nederlandse karakter van hun perceptie. En dat was voor velen een openbaring. Ik kom nog steeds conducteurs tegen die me herinneren aan die trainingen, en die zeggen dat het hen zo heeft geholpen om soepel hun werk te kunnen doen.

Ik ben overtuigd van het nut van trainingen over cultuurverschillen, omdat mensen vaak geen idee hebben van de schaduwzijde van hun opvattingen. Zo vinden veel Nederlanders zichzelf ‘tolerant’, maar alleen al het idee dat je verdraagzaam denkt te zijn, getuigt van een zeker superioriteitsgevoel. Want wie ben jij dat je bepaalt of iemand ‘te verdragen’ is.

De NOS meldt op zijn site dat diversiteit en inclusiviteit volgens 2000 HR professionals in 80% op de werkvloer van de bedrijven geen prioriteit heeft. Dat is voor mij niet nieuw. Ik schreef er al over in 2015, en merkte bij acquisitie een enorme lauwheid. Ook in mijn nieuwe boek ‘De schakelaar’ (over switchend leiderschap) breng ik naar voren, dat het onderwerp diversiteit/inclusie in organisaties vaak zo abstract wordt aangevlogen. Een fragment: ‘Er worden rapporten geschreven, commissies opgericht, meetings georganiseerd en onderzoek gedaan, maar dat verandert de praktijk vaak niet. Neem nu de politie. Op politiewebsites zie je een prachtig statement staan om discriminatie aan te pakken. Maar wat schreef het NRC in juli 2019 over de praktijk hier achter?

‘Binnen de politie gebeurt niets tegen homo- en moslimhaat, discriminatie, intimidatie van vrouwen en ander wangedrag. In de top heerst een ‘afdekcultuur’, de werksfeer is onveilig, de top laat na te handhaven, handelen en te hervormen.’