Krachtenvelden oftewel: doorgrond de politiek en strategie van je organisatie!

Wie een besluit wil vormen en nemen, en wie een doel wil bereiken in de politiek, zal iets moeten begrijpen van politiek-strategische krachtenvelden. Dit geldt niet alleen voor politici, maar ook voor allerlei andere besturen. Voor besturen in bedrijven bijvoorbeeld, overheids- en onderwijsorganisaties, in stichtingen en verenigingen en in de zorgsector. Krachtenvelden zijn te beschouwen als dynamische systemen, gevormd door mensen, die streven naar resultaten, doelen en besluiten. Het kan dus ook jou overkomen dat je gebruik moet maken van een krachtenveld.

Realistische doelen

Een krachtenveld is gebonden aan regels en aan externe invloeden, zoals maatschappelijke normen en waarden en ontwikkelingen. Besluiten, doelen en resultaten moeten overeenstemmen met dat wat een samenleving aanvaardbaar vindt. Ook moeten ze technisch en qua menskracht haalbaar zijn. Je kunt een besluit willen nemen om een raket naar de grenzen van ons universum te sturen, maar dat is een onrealistisch doel. Ook besluiten die meer geld kosten dan er in kas is, vallen buiten de mogelijkheden.

Beslissers en beïnvloeders

Een krachtenveld bestaat altijd uit een beslisser en uit beïnvloeders van deze beslisser. Dat zijn de mensen die uiteindelijk bepalen welk besluit er genomen gaat worden door het krachtenveld. We noemen het dynamisch, omdat het besluitvormingsproces afhankelijk is van de interactie tussen de leden van het krachtenveld. Uiteraard zijn krachtenvelden open systemen, omdat de leden ook altijd relaties hebben met mensen buiten het krachtenveld. Bij groupthinking zien we echter dat het systeem om de een of andere reden ongevoelig is geworden voor invloeden van buiten.

Invloedrijke beïnvloeders

Je kunt een onderscheid maken tussen invloedrijke en minder invloedrijke beïnvloeders. Als krachtenvelden wat groter zijn, dan zie je vaak partijen die verschillende belangen behartigen, en ongelijke doelen nastreven. Mensen zoeken medestanders in het krachtenveld, en gaan er verbindingen mee aan. Als twee of meer mensen een besluit nastreven, dat niet door het hele krachtenveld gedeeld wordt, dan spreken we van een coalitie.

Krachtenvelden kunnen bestaan uit verschillende coalities. Al die coalities proberen de beslisser voor hun standpunt te winnen. Dat gebeurt in vergaderingen enerzijds langs formele weg, meestal door discussie of debat. Minstens net zo belangrijk zijn anderzijds echter de informele kanalen. Wie met de beslisser goed door een deur kan, kan informeel veel bereiken. Als de afstand tot de beslisser te groot is, dan kan men proberen via invloedrijke beïnvloeders invloed proberen aan te wenden.

Cultuur en posities in het krachtenveld

Drie dingen zijn heel belangrijk om te begrijpen in een krachtenveld. Als eerste je eigen positie. Waar sta je? Dicht bij de beslisser? Dicht bij een belangrijke beïnvloeder, misschien? Zit je in een coalitie, die veel invloed heeft? Of juist in een coalitie die minder invloed heeft? Hoe dan ook: je moet precies weten waar je staat in het krachtenveld, en hoe groot je invloed is, om het te kunnen benutten voor je doelen.

Een tweede punt van aandacht is de positie van anderen. Hoe zit het daarmee? Zijn ze invloedrijk of niet? Liggen ze goed bij de beslisser? Hoe gedragen ze zich eigenlijk als die in de buurt is? En hoe gedragen ze zich als hij niet in de buurt is? Wie zoeken ze op? En hoe gedragen ze zich ten opzichte van jou? Want dat is ook niet onbelangrijk, zoals ik zo meteen zal uitleggen?

Naast de plaats van anderen en van jezelf is er als derde nog de cultuur van het krachtenveld. Als je rekening houdt met de afspraken, formele en informele regels en de normen en waarden van het veld is de kans dat je iets bereikt een stuk groter. Maar wat is cultuur nu precies?

Cultuurdimensies

Culturen kennen dimensies. Zowel op grote schaal, zoals de cultuur van een land, als op kleine schaal, de cultuur van een team of zelfs van een gezin. Om inzicht te krijgen in de dimensies van een cultuur kunnen we het werk van Geert Hofstede en Erin Meyer raadplegen. Als je dat doet en je legt vijf cultuurdimensies van Hofstede naast de 8 van Meyer, kun je er een paar samenvoegen. Je komt dan op 10 dimensies uit. Binnen de cultuur van een krachtenveld:

1. overheerst de vrouwelijke, de mannelijke of de gemengde component
2. communiceert men ‘to the point’ of ‘tussen de regels’
3. geeft men direct of indirect feedback
4. overtuigt men door vanuit feiten een theorie te ontwikkelen, of juist de feiten vanuit een theorie te benaderen
5. oefent men leiderschap hiërarchisch (groot machtsverschil) uit of democratisch (geen machtsverschil)
6. besluit men top down of vanuit consensus
7. werkt men mensgericht of procesgericht, vanuit de relatie of vanuit de taken
8. is de conflicthantering confronterend of vermijdend
9. werkt men planmatig of organisch en flexibel, waarbij je ook nog kan onderscheiden of een cultuur lange termijn of korte termijn planmatig werkt
10. is men individualistisch of werkt men vanuit het collectief.

Je kunt je misschien wel voorstellen hoe belangrijk het is om de dimensies van een cultuur te doorgronden. Ik geef je wat voorbeelden. Als je direct bent, en je functioneert in een cultuur waarin alles heel indirect gaat, zal je weinig effect sorteren. Als je van plannen houdt, en het krachtenveld doet dat niet, dan worden je voorstellen zelden overgenomen. In een hiërarchische cultuur is kritiek op hoger geplaatsten niet handig. En wanneer jij de confrontatie zoekt in een conflict vermijdende cultuur schiet je ook niet veel op.  Dus leer de cultuur kennen.

De kracht van het informele circuit

Een laatste aspect dat ik wil benoemen rondom het thema ‘Krachtenveld’ is de kracht van het informele circuit. Het is heel simpel uit te leggen, maar in de praktijk vergt het veel oplettendheid en alertheid om het te doorzien. Als iemand uit het krachtenveld toevallig veel informeel contact heeft met de beslisser, dan kan dat zijn invloed flink vergroten, en dus ook op jouw doel of het besluit dat je nastreeft. De tennis- of golfbaan, het voetbal- of hockeyveld, noem maar op; als mensen uit een krachtenveld daar vaak met de beslisser in gesprek zijn, dan kan dat een lastige factor zijn.

Maar het gaat verder. Ook belangrijke beïnvloeders zijn daar te vinden. En die weten ook dat relatie gelijk staat aan informatie en dus aan invloed. Net als jij nu. Er wordt wel eens lacherig gedaan over lobbyïsten. Misschien begrijp je nu hun functie beter, als je dat niet al deed. Lobbyïsten zijn altijd op zoek naar invloed op beslissers.

Slot

In het krachtenveld heb je medestanders en tegenstanders, die allemaal op zoek zijn naar invloed op het besluit. Je hebt ook de opportunisten en de twijfelaars en dat zijn voor jou belangrijke personen, omdat je die met een beetje politiek-strategische handigheid aan je kant kunt krijgen. En hoe krachtiger je coalitie, des te meer kans dat het door jou gewenste besluit deels of helemaal wordt genomen. Het is dus erg belangrijk dat je goed bestudeert hoe de relatiepatronen liggen, hoe de cultuur is, wat de formele posities zijn en de belangrijkste beïnvloeders. Ik wens je veel succes.

Bert Overbeek traint en coacht al meer dan 25 jaar alle lagen in organisaties. Zijn trainingen over krachtenvelden worden in al die lagen met veel interesse ontvangen. bert_overbeek@hotmail.com