Wat heeft poëzie met business te maken? Die vraag komt op wanneer iemand zegt dat je beter leiding kan geven door een haiku training. Kan dat echt? Wel volgens Bert Overbeek. Vanaf half augustus geeft hij op mooie locaties directies en hoger management trainingen in de haiku-vorm. Deze trainingen passen bij de leiderschapstijl die hij introduceerde in ‘De schakelaar’. Overbeek adviseert leiders in deze tijd van wilde veranderingen een krachtige versterking van de innerlijke balans. De haiku kan daarbij helpen. Nou, we zijn benieuwd. Een interview. (Barbara Roozenburg interviewde me voor de website van haar organisatie. Ik vroeg haar of ik het op Jongebazen mocht plaatsen en dat mocht. Dit is het resultaat.)
Eerst maar eens die innerlijke balans. Hoe houd je die vast in tijden van digitalisering, oorlog, corona, duurzaamheidsdiscussies en polarisatie in de discussie?
Tja, dat is niet gemakkelijk. En als het niet gemakkelijk is, moet je proberen het zo gemakkelijk mogelijk te maken. Zeker als het om je heen woelt, medewerkers obstinaat worden door al die dingen en de tijden op een storm op zee lijken, als het al geen orkaan is. Je kunt geen overzicht houden als kapitein, als je je laat meeslepen door iedere ontwikkeling of door de emoties van je bemanning. Maar je moet het schip wel door een storm heen loodsen. Dat kan alleen maar wanneer je zelf mentaal rustig bent. Daarvoor is discipline en deskundigheid nodig en ook zelfreflectie. En dat is ook wat ik in mijn boek ‘De schakelaar’ benadruk. Weet wat er om je heen gebeurt, maar laat je niet meezeulen. Durf keuzes te maken, maar maak ze vanuit innerlijke gemoedsrust. En aan die innerlijke gemoedsrust kan je werken.
De vraag is ‘hoe?’
Je zou kunnen mediteren. Sommige mensen vinden dat nog steeds zweverig, maar dat is echt niet meer van deze tijd. De effecten van meditatie worden intussen ook in de neurowetenschappen benoemd. Heeft dus niets met ‘soft’ te maken. Het lijkt een beetje op het staren van peuters. Als die iets niet meer aankunnen, gaan ze gewoon voor zich uit zitten kijken. Jammer voor jou als je aandacht wil, maar ze geven geen sjoeche en kijken dwars door je heen. Hun brein neemt simpelweg vrijaf. En dat is precies waar het van tijd tot tijd om gaat. Je brein vrijaf laten nemen. Meditatietechnieken helpen daar geweldig bij.
We zijn in het maaiveld, dat Nederland genoemd wordt, trouwens altijd wat snel met het label ‘zweverig’. Veel van ons willen kennelijk liever nuchter overkomen, misschien omdat dat realistischer of stoer oogt of zo. Meditatie helpt je brein om rust te ontwikkelen; een schaars goed in onze oververhitte samenleving, waarin angst op veel plekken mensen opdrijft als prooidieren. Belangrijk is om te beseffen dat je geen prooidier bent, geen speelbal van de dingen die gebeuren. Dat je een eigen baan mag blijven trekken. Je kunt heel goed zelf in de regie blijven van je leven. Tenzij iemand een bom op je hoofd gooit, natuurlijk.
Overigens is dit geen pleidooi voor meditatie, maar wel voor rustmomenten scheppen op een dag. Wie drie keer per dag een moment voor zichzelf pakt, laten we zeggen een kwartier per keer, en dan ook ècht zonder iets te doen, komt al een heel eind. Het gaat er om om af en toe uit de verhitting weg te gaan en je af te vragen of het nodig is om te doen wat je doet, of dat het misschien rustiger kan.
Zou het echt zo simpel zijn?
(Lacht) Nou, er zijn niet zoveel mensen die dit simpel vinden. Mensen vinden rust moeilijk, hoe graag ze het ook willen. In trainingen en ook in coachingstrajecten vertellen mensen mij dat ze het heel moeilijk vinden om een kwartier niets te doen. Hele lijstjes verschijnen in hun hoofd met dingen die ze willen. Jan Geurtz zegt ergens, in navolging van boeddhisten, dat je die dan lekker mag laten gaan. Als wolken die wegdrijven langs de hemel. Juist dat dissociëren, dat loskomen van die gedachten, dat maakt je kop leeg. En dan word je dus de kapitein die het schip door de orkaan loodst.
En wat kan poëzie daar bieden?
Heel veel. Poëzie is een middel dat leiders kan helpen om sneller contraproductieve gedachten kwijt te raken. Alleen al het hele proces om de juiste woorden te vinden, is behoorlijk meditatief. Je moet dan immers naar binnen. Stilteretraites kunnen daar ook iets bieden, trouwens, maar ik denk dat het zoeken naar het juiste woord een onderschat middel is. Zeker in spirituele kringen, waar stilte hoger wordt gewaardeerd dan spreken.
Ik begrijp dat wel. Er wordt enorm gewauweld, waarschijnlijk ook door jou en mij. Maar wanneer je daadwerkelijk, via een gedicht, probeert een kern van iets te raken, dan moet je je goed concentreren. En dat komt heel dicht bij meditatie. Vooral als je er even voor gaat zitten.
Heb je een voorbeeld?
Talloze, want ik gebruik de methode al een poosje. Niet lang geleden coachte ik de directeur van een zorginstelling. Ze voelde zich gestresst maar wist niet precies de oorzaak, al analyseerde ze er flink op los. Ze kwam al met een heel verhaal binnen. Zo zou ‘het’ aan haar werk-privé-balans liggen, aan haar verantwoordelijkheidsgevoel, haar perfectionisme en haar overtuigingen. Ze had allerlei ideeën over zichzelf, de analyses waren goed doordacht en zaten zeer gedegen in elkaar.
Alleen hielp het haar niet meer. Ik heb haar toen gevraagd een haiku te schrijven over de situatie waar ze in zat en wat ze daarbij voelde. De haiku, een Aziatische dichtvorm van 3 regels, leent zich erg goed voor inzicht krijgen in de kern van je gedachten. Meestal gaat het dan om het gevoel achter je gedachten. Merk je dat je loopt te mindfucken omdat je bang bent dat er iets fout gaat. Het doorgronden van die angst leidt er toe dat je veel van die stressgedachten kwijt raakt.
Laten we de emotie niet vergeten in onze rationele wereld. Bij de opkomst van Artificial Intelligence wordt de afwezigheid van emotie als een kwaliteit genoemd, die machines hebben ten opzichte van mensen. Maar vraag een machine wat we moeten doen om onze problemen op te lossen en hij zal ook genocide-achtige oplossingen adviseren, zoals het decimeren van de wereldbevolking.
Zonder emotie wordt de wereld kleurloos en zonder gevoel raakt een gedicht de weg kwijt. Wanneer je de haiku in de vingers hebt, vallen voelen en denken, emotie en ratio, samen. Ik heb het zo vaak gezien in trainingen ‘creatief probleem oplossen’, die ik lange tijd gad. Mensen bedenken een metafoor voor een lastige situatie, en van het ene op het andere moment hebben ze een helicopterview. Sorry voor het woord, het is een meme, maar je begrijpt me wel
Wat doe je nou in die poëzietraining?
Leiders via poëzie een middel geven om dicht bij zichzelf te blijven in de komende jaren. Om hun wijsheid en inzicht maximaal in te kunnen zetten en hen te helpen om het schip door de storm te loodsen. Het gaat in die poëzietrainingen echt over hun werk en hoe ze daar in staan. Over hun praktijk. Ze gaan er alleen andere woorden aan geven dan ze normaliter doen. Dat is geen zweverig verhaal. En dat weten ze zelf ook wel.
Veel van hen snakken naar een moment van rust waarin ze dingen beter kunnen overzien. Taal is daarbij net zo belangrijk als stilte. Poëzie combineert die dingen. Er zijn verhalen bekend van Japanse dichters die maanden deden over een haiku van drie regels. Stilte en de zoektocht naar het juiste woord zullen onze leiders in de toekomst helpen om zich niet te laten meeslepen door omstandigheden.
Bert Overbeek geeft deze zomer en dit najaar poëzietrainingen voor leidinggevenden, trainers, HRM’ers en coaches. Voor informatie kun je je wenden tot zijn mailadres: bert_overbeek@hotmail.com
De komende tijd zal deze businessblog een aantal interviews met Bert Overbeek publiceren. Overbeek, die al 15 jaar verantwoordelijk is voor JongeBazen, blikt in die interviews terug op zijn boeken. In het totaal schreef hij er meer dan 25, maar 8 daarvan waren managementboeken. Drie ervan haalde top 5-notities in de Managementboek charts. Overbeek is sinds 1995 actief als trainer en coach. Sinds 2002 betrekt hij behalve psychologie ook neurowetenschap, biologie en filosofie in zijn trainingen.
