Rubriek: Hardnekkige patronen

Heel veel mensen zeggen het. Pas op met aannames. En denk niet in hokjes. En het is zinvol dat ze dat zeggen. Aannames doen over mensen kan in het ergste geval leiden tot genocide en in gunstiger gevallen tot verkeerde oordelen. En verkeerde oordelen kunnen weer tot gevolg hebben dat mensen onrechtvaardig worden behandeld. De schuld krijgen van dingen die ze niet gedaan hebben.

Wij mensen zijn geneigd om de onterecht aannames bij anderen wel, maar die van onszelf niet te zien. Ook hoor je regelmatig dat mensen tegen anderen zeggen, dat ze niet in hokjes moeten denken, terwijl ze dat zelf eigenlijk ook doen. Hoe komt het nou dat we de aannames bij anderen wèl, maar bij onszelf niet zien.

Kunnen wij mensen wel veranderen? Deze vraag wordt des te belangrijker nu we het tijdperk van robots en verregaande digitalisering ingaan. Wie het laatste boek van André Aleman leest (‘Je brein de baas’), kan hoop hebben dat het goed gaat komen.

Daar waar andere neurowetenschappers en ‘mind’experts de mens neerzetten als een hoofdzakelijk onbewust handelende prooi van zijn brein, laat Aleman zien dat we wel degelijk in staat zijn onszelf bewust aan te sturen. Voorwaarde is dan wel dat we een gezond brein hebben.

Wat zijn nu de voordelen van een goed en breed diversiteitsbeleid? Die vraag is zeer relevant in een tijd dat vrijwel alle diversiteitsonderwerpen worden ervaren als saai, irritant, uitgekauwd en kleurloos.  Het lijkt wel alsof diversiteit alleen maar negativiteit genereert. Daarom hier een aantal voordelen van diversiteit. 

Het woord ‘professioneel’ wordt te pas en te onpas gebruikt in organisaties. Alsof het voor iedereen hetzelfde betekent. En dat dit niet zo is, blijkt me keer op keer als ik met managers en medewerkers praat over hun interpretatie van het woord. Wat de een professioneel vindt, hoeft dat voor een ander niet te zijn. Kijk even mee naar dit voorbeeld.

In een organisatie hebben een manager en een teamleider een uitstekende samenwerkingsrelatie. Ze zijn het eens over de manier waarop het resultaat moet worden bereikt, in wat voor sfeer dat het beste kan gebeuren, welke leiderschapstijl zowel warm als effectief is en hoe het vastgelegd moet worden. Er is één verschil tussenbeide.

Het aantal mensen dat zich bezig houdt met veranderingen is in  de loop van de jaren steeds groter geworden. En was eerlijk gezegd altijd al groot. Zelf zit ik nu  meer dan 20 jaar in de veranderingen van teams en organisaties, en een ding is me erg duidelijk geworden: met alleen een Kotter model of een ander verandermodel kom je er niet.

Steeds weer blijkt het veranderen van teams en organisaties afhankelijk te zijn van de verandermogelijkheden van de afzonderlijke medewerkers. Ik schrijf bewust verandermogelijkheden, en niet veranderbereidheid. Mijn studies van het brein van de afgelopen 15 jaar hebben me laten zien, dat mensen niet op alle punten kunnen veranderen. Managers, trainers en coaches (wij, de veranderaars) zeggen dan te vaak: die persoon ‘wil niet mee’. 

In zijn boek ‘Uit onbetrouwbare bron’ laat de neuroloog en psycholoog Daniel Levitin ons zien hoe gemakkelijk ons brein te beïnvloeden is door misinformatie. Hij is niet de enige. Daniel Kahnemann en het duo Chabris en Simmons gingen hem voor, en momenteel verschijnen er meer boeken die laten zien dat ons brein gevoeliger is voor goede verhalen dan voor waarheid en feiten. Als een verhaal daarbij onze emotie raakt, zijn we helemaal gevoelig voor misleiding.

Levitins boeken zijn geweldig nuttig. Het zijn dit soort boeken die aan de basis staan van mijn eigen boeken, zoals ‘Het Flitsbrein’ en ‘Diversiteit’. Als gevoelsmens maak ik gemakkelijk de fout me mee te laten nemen door een emotioneel verhaal. Heftigheid, angst en verdriet van anderen raken mij. Ik heb in mijn leven een pad moeten belopen, dat veel mensen als tegenovergesteld aan hun eigen pad ervaren.

Bert Overbeek (eindredacteur van deze weblog) heeft een zeer interessant nieuw boek geschreven. Dit keer geen managementboek. ‘Ontvoering van de evolutie’ is een misdaadverhaal. Wat zegt de korte boekbeschrijving op de online verkooppunten? ‘Een sekte richt zijn terrorisme op wetenschappers. Hun effectieve ontvoeringen stellen de politie voor een raadsel. De misdaad lijkt iets te maken te hebben met de evolutieleer en het scheppingsverhaal, maar er blijkt meer aan de hand.’  Het leek Dylan Bloem een goede reden voor een interview.

Uw nieuwe boek ‘Ontvoering van de evolutie’ gaat over de ontvoering van wetenschappers door een bijbelse sekte. Waarom heeft u juist dit onderwerp gebruikt voor een misdaadverhaal?

 Omdat het een prima basis geeft voor een spannend verhaal. Religie is altijd een prima onderwerp voor misdaadverhalen. Omdat religie niet alleen veiligheid en rust aan mensen geeft, maar ze ook tot waanzin kan drijven. Onderwerpen die voor de atheist volmaakt onbelangrijk zijn, kunnen in het licht van een religie tot iets zeer belangrijks worden. De inmiddels bekende apenbioloog Frans de Waal noemde zichzelf glimlachend een apathist. Waarmee hij bedoelde dat religie hem volkomen onverschillig liet. Zoiets kan diep religieuze mensen tot woede drijven. En dat weet hij. Daarom glimlachte hij, denk ik. Het was lekker om te zeggen. Om dit soort glimlachjes vinden veel religieuze mensen wetenschappers arrogant. Dat maakt ze woedend en wraakzuchtig. En wraak is altijd een heel goed uitgangspunt voor een misdaadverhaal.

Je hebt ze van tijd tot tijd. Hypes in de managementwereld. In de afgelopen jaar hebben we er wel een paar zien langskomen. Zo was daar na een zwerm van LEAN-consultants ineens de breinhype, het agile denken, vervolgens het woord ‘disruption’ en nu is er dan al weer enige tijd big data en de digitale revolutie. Je herkent dit soort hypes aan het feit dat bedrijven er ineens lezing na lezing over bestellen, dat de cursussen erover vol raken, en last but not least dat mensen de woorden die erbij horen voortdurend noemen.

Bij enig doorvragen blijkt dan vaak dat de als vernieuwend gepresenteerde hypes ingepast zijn in een oude manier van werken. Kort gezegd: er verandert niet veel; alleen de taal is ‘vernieuwd’. Mensen zijn, zo blijkt keer op keer in onderzoeken, gevoelig voor een goed verhaal, en zeker als dit enigszins met emotionele of gepassioneerde bombarie verteld wordt, dan zijn we er gevoelig voor. Hoger of lager opgeleid maakt dan niet uit.

Vorige week gezien hoe de haringtest van het Algemeen Dagblad door de mand viel? Eindelijk heeft een onderzoeker de mythe van objectiviteit van die test doorgeprikt. En dat deed Ben Vollaard bijzonder netjes. Hij inventariseerde wat feiten, die eigenlijk voor zichzelf spreken, viel niet gemeen aan en deed ook geen uitspraken die onwetenschappelijk waren. Het publiek heeft het begrepen. Het heeft de situatie beoordeeld, en op Twitter zag ik de nodige opzeggingen voorbijkomen.

Het enorme verschil in waardering voor visboeren die hun haring wel of niet geleverd krijgen van Atlantic is schrijnend, temeer daar een van de ‘objectieve’ keurmeesters van de AD Haringtest zakelijk verbonden is met Atlantic. Hij geeft daar namelijk cursussen. Geen garantie voor een hoge score, maar wel absoluut een pre. Zoals het ook een pre vis om in Zuid-Holland een bedrijf te hebben. In de top 10 van het AD staan wel erg veel Zuid-Hollandse bedrijven, zeker als je bedenkt dat hoofdredacteur Nijenhuis de krant graag profileert als een krant voor ‘heel Nederland’.

Al een paar jaar liep ik met de vraag rond of man-vrouw-verschillen invloed hadden op werkgedrag. En wat doet een schrijver dan? Juist, hij schrijft er een boek over. Dat boek is deze week verschenen. Ik heb zelden zoveel plezier beleefd aan het schrijven van een boek. En ontdekte gaandeweg dat je als manager, trainer of coach erg veel kan hebben aan inzicht in de biologische en cultuurbepaalde verschillen tussen de seksen.

Ik had heel wat vragen, waarop ik een antwoord vond. Komen mannen inderdaad van Mars en vrouwen van Venus? Zijn vrouwen de engelen van deze wereld, zoals hoogleraar De Kruijff beweert in zijn boek ‘Typisch testosteron’? Roddelen vrouwen meer dan mannen? Zijn mannen gevoeliger voor status dan vrouwen? Denken mannen tijdens vergaderingen meer aan seks dan vrouwen? Is focus op het brein voldoende om de menselijke geest te begrijpen, of moeten we ook kijken naar genen en hormonen? Waarom is het belangrijk om als manager te vertellen dat je veel kinderen hebt? En hoe zit het eigenlijk met glazen plafond?