De 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld: het 'mot' anders

‘De 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld’ is wat mij betreft hèt business boek van 2022 geworden. Alle ludieke top 10-boekjes ten spijt over hoe je jezelf en je bedrijf moet aansturen, deze torent hoog boven de anderen uit. Het is een boek dat de bedrijven toetst op integriteit. Schrijvers zijn de Finse onderzoeksjournalisten Juha-Pekke Raeste en Hannu Sokala. (https://www.managementboek.nl/boek/9789400514546/de-50-gevaarlijkste-bedrijven-ter-wereld-juha-pekka-raeste)

In mijn boek over leiderschap in de toekomst, ‘De schakelaar’, vermeldde ik in 2019 al dat integriteit steeds belangrijker zou worden in de 21^e eeuw. Kort daarna zagen we hoe half mannelijk bekend Nederland door de mand viel. Ook zeer vooraanstaande politici kregen billenkoek, omdat ze dingen deden die het daglicht niet verdroegen. Het woord dat erbij past is het woord ‘ritselen’.

Ritselen is niet integer

Ritselen is je doel bereiken door iets te doen of te laten, waarbij je wetten, fatsoensnormen, regels of afspraken negeert. Dit kan om iets kleins gaan of om iets groots. Meestal gaat het ten koste van een ander. Omdat mensen vaak denken dat ze alleen voor eigen gezin, politieke partij of land moeten zorgen, hebben ze wat minder last van hun geweten als die ervan meeprofiteren.

De toeslagenaffaire blijft een interessant politiek voorbeeld, maar het boek ‘De 50 gevaarlijkste bedrijven’ laat zien dat het slechts het topje van het topje van het topje van de ijsberg is. Bovendien geven Raeste en Sokala in hun boek een aardig doorkijkje naar waar we op dit ogenblik staan. Veel mensen mopperen op de politiek, omdat ze denken dat ze daar moeten zijn wanneer ze onrecht onder de aandacht willen brengen.

Maar is de politiek nog wel zo machtig? Vroeger was de kerk dat, in sommige landen de moskee, maar in de westerse wereld draait het nu veel meer om de ‘kooplieden’, de bedrijven en de belangenverstrengelingen tussen politiek en organisaties nemen toe.

Ons hele systeem is ingesteld op kopen en verkopen, waarbij geen middel wordt geschuwd. Hele privacy wetgevingen worden omzeild om er maar achter te komen wat ons koopgedrag is. De hele dag worden we bestookt met reclame boodschappen.

Misstanden in de moderne organisatiewereld

Voor bedrijven geldt maar één ding. Geld. Zoveel mogelijk geld. Ondanks mooie woorden in slogans, missies en visies, worden kosten gedrukt, beursgangen geïnitieerd en winsten geoptimaliseerd. En hoe dit gebeurt? Dat vertelt ‘De 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld’. De lijst van misstanden is enorm.

-We zien een tendens dat grote organisaties alle kleintjes in zich opnemen, of zo’n marktpositie innemen, dat er geen ruimte meer is voor de kleintjes. Dit is een slechte zaak, want als organisaties monopolist zijn kunnen ze doen met prijzen en personeel wat ze willen.

-En wie denkt dat het wel mee zal vallen, moet goed rondkijken. Organisaties maken steeds meer gebruik van goedkope arbeidskrachten. Ze drukken de salarissen door mensen te ontslaan en nemen dan tegen veel lagere bedragen mensen in dienst, waaronder veel zzp’ers, want die regelen hun eigen secundaire arbeidsvoorwaarden.

-Om de mensen ‘netjes’ te ontslaan maken ze vaak gebruik van consultants (het boek noemt expliciet Mc Kinsey), die een ‘fatsoenlijke’ taal en procedure bedenken, waarlangs bedrijven mensen afvoeren. Mc Kinsey komt er in het boek heel slecht af. Miljarden zijn er verdiend zonder aantoonbaar succes. De consultants komen eigenlijk alleen maar kosten besparen, ten koste van personeel. Vrijwel altijd met hetzelfde mooie verhaal. Waar het op neerkomt, is dat het resultaat op lange termijn soms zeer schrijnend is. Wie het boek leest, vraagt zich oprecht af waarom mensen nog winkelen bij een dergelijke organisatie. De bladzijden over McKinsey en hun type consultancy zijn misschien wel het meest schokkend in dit boek. Let wel: hun macht is enorm. Er is volgens de schrijvers in de USA niet een bekend of groot bedrijf te vinden, die geen banden heeft gehad met die club.

-Productiemethoden zijn te vaak ronduit fout. Een paar voorbeelden zijn kinderarbeid, ernstige vervuiling van het milieu en fabrieken in streken waar mensen heel weinig geld verdienen en waar de belastingen extreem laag zijn.

-Wat die belastingen betreft, ontduiking daarvan komt veel voor. Bovendien zijn onze systemen zo ingericht, dat bedrijven die miljarden verdienen, hele lage belastingen hoeven te betalen via slimme accountant-berekeningen.

-Heel wat producten dat wordt aangeboden is, en dat weten we, ronduit slecht voor de gezondheid. Alcohol, suiker en tabak zijn bekende voorbeelden, maar alleen tabak wordt door overheden aangepakt. Dat alcohol kankerverwekkend is en suiker ook allerlei gevaarlijke effecten heeft, daar doen overheden niets aan.

-Het grootste slachtoffer van onze economie is de aarde zelf. Het milieu heeft veel te verduren van houtkap (Ikea!), fossiele brandstoffen en de rotzooi die we in rivieren en zeeën gooien. Het heeft me echt verbaasd., dat er complotdenkers zijn die plotseling de milieuproblematiek ontkennen. Dat men dat in neoliberale hoek doet is nog te begrijpen, daar draait alles om lekker veel geld verdienen, ongeacht hoe. Maar juist in een hoek die zich tegen het systeem verzet zou je kritiek verwachten op dit aspect. Als er één resultaat te zien is van een fout systeem, is het wel de ellende die het milieu is toebedacht.

-Milieumaatregelen snijden direct in onze welvaart. We willen er niet aan, dus bespotten we het. Met vegetarisme zien we hetzelfde. Daar maken comedians liever grappen over dan over al die vlees barbecues. In algemene zin valt mij op dat we fel worden als we iets moeten opgeven, waar we aan hangen. Geldt bijna voor iedereen.

-Via legale reclame wordt de verspreiding van dit soort stoffen overal bevorderd en uitgebreid.

-De helft van het internet bestaat uit pornografie. Een deel van die porno zet vrouwen neer als gebruiksvoorwerp. En dan drukken we ons nog fatsoenlijk uit. Raeste en Sokala, schrijvers van het boek, geven huiveringwekkende voorbeelden.

-Wapens maar ook mankracht in oorlogen worden door bedrijven verhandeld.

-Banken staat onder steeds strengere controle. Toch hebben maffiosi, terroristen en andere criminele organisaties altijd nog mogelijkheden hun geld weg te zetten en wit te wassen.

-Net als bij andere overtredingen, reageren landen wel degelijk met straffen als ze het ontdekken, maar het wordt soms pas erg laat ontdekt, er wordt gezwegen over relevante informatie (ook door politici) en regelmatig werken hooggeplaatste functionarissen mee.

-De handel in mensendata, die plaatsvindt via allerlei internetbedrijven, leveren grote risico’s op voor de privacy.

-Verschillende voormannen van organisaties hebben een bedenkelijk (oorlogs- of gevangenis-)verleden. Denk aan de grote bedenker van Ikea, Kamprad, die ooit nazi was en nog in 2010 iemand aanprees, die de holocaust ontkende.

Organisaties en consumenten houden het in stand

Ikea zal niet het enige bedrijf zijn dat je kent. Bedrijven die volgens de schrijvers om verschillende redenen gevaarlijk zijn, zullen je bekend voorkomen. Ik doe een greep. Beschreven worden Google, Apple, Amazon, Facebook, Blackrock, Vanguard, Microsoft, McKinsey, Chevron, Boeing (van de vliegtuigen), Walt Disney, Ryanair, Bayer, Visa, Uber (de taxi’s), Mindgeek (van pornosites zoals Pornhub), Goldman Sachs, Walmart, Coca Cola en de LVMH-groep. Die laatste groep is de eigenaar van zaken als Vutton, Dior, Givenchy, Bulgari en Gucci. Zo kan het voorkomen dat je door een straat loopt waar je deze winkels ziet, denkt dat ze allemaal anders zijn, maar gewoon van één eigenaar zijn.

Wij, de voor die organisaties, o zo belangrijke consumenten, houden de bedrijven in het zadel door hun producten te kopen. Uiteindelijk zijn ze volkomen afhankelijk van ons. En ze zullen er dan ook alles aan doen om ons bezig te houden met mooie spullen, in een ‘up’-mode te houden met medicatie, ons de illusie te geven dat we ontspannen door leuke reisjes, amusement en voeding hapjes en lekkernijen die snel bevredigen maar slecht zijn voor onze gezondheid. Ik zal niet dominees- of goeroe-achtig gaan vertellen wat we moeten doen, maar een vraag stellen.

Zo laten of samen veranderen?

‘Is dit de wereld die we willen en gaan we het zo laten? Ritselen we verder? Of gaan we met wijsheid en beleid naar een andere economie toe, waarin àlle mensen, de natuur en aarde zelf centraal staan, in plaats van alleen de eigen club of familie of het eigen comfort (ten koste van ik weet niet wat)?’ Het gaat hier om willen en dóen, niet om analyseren en nog eens analyseren en dan zeggen dat het niet kan. Waar een wil is, is een weg, laat ook een ander boek uit 2022 zien (‘Het begin van alles’ van Wengrow en Graeber’).

Bert Overbeek is 30 jaar trainer, teamcoach en executive coach. Hij werkte in binnen-  en buitenland voor meer dan 100 0rganisaties. Hij schreef zeven managementboeken, waarvan er vier in de top 5 van Managementboek terechtkwamen. Overbeek wil graag werk maken van een gezonde toekomst voor bedrijven; op alle gebieden. En daar hoort ook integriteit en gezonde kritiek bij. (Bert_overbeek@hotmail.com)