Bert Overbeek

Een van de belangrijkste dingen in ons leven zijn onze liefdesrelaties. Niet prettig voor organisaties. In het jaar van echtscheiding bedraagt het verzuim 8,5 tot 9%, bijna 4 procentpunt hoger dan van degenen die continu gehuwd zijn. Een reden om eens wat dieper hier op in te gaan. In verband hiermee las ik het boek ‘Over liefde en loslaten’ van Jan Geurtz, en daar kwam ik erg interessante dingen tegen.

Bij Geurtz zien we een prachtig voorbeeld van iemand, die vanuit spiritualiteit tot een voor iedereen te begrijpen en toe te passen methode komt. Iedereen kent het. Je wordt verliefd, je wilt steeds bij elkaar zijn, je kunt nachten doorgaan en je bent helemaal gelukkig. Na verloop van tijd vermindert dit, maar de relatie gaat voor met een wederzijdse warmte: de verliefdheid gaat over in liefde, zeggen we dan.

Vanochtend had de Volkskrant een goed artikel. Het ging over een taaltrainster die 216 euro verdiende met een belangrijke klus. Haar opdrachtgeefster toucheerde maar liefst een paar 1000 euro. Dit mag rustig een tendens genoemd worden. Ze is ontstaan in de crisistijd, toen de wat grotere trainingsbureaus de gages voor trainers in ras tempo omlaagschroefden.

Ik heb het ooit meegemaakt dat een groot trainingsbureau eerst 450 euro per dagdeel betaalde, en dan ook nog voorbereiding, hotel- en reiskosten.

Datzelfde bureau betaalde na overname door een andere club 275 euro per dagdeel. Voorbereidingskosten en hotel- en reiskosten kwamen voor rekening van de trainer. Ook het concurrentie- en relatiebeding werd aangescherpt. Wie er over klaagde, kon vertrekken of kreeg heel vriendelijk te horen dat trainers zo wel ‘de interessante klussen’ kregen.

Veel managementideeën wortelen in achterhaald psychologisch gedachtengoed, dat nog steeds met waarheidsdrift wordt rondgepraat. In dit verband brengt de Amerikaanse neuropsycholoog Goldberg interessante novelties. Goldbergs vernieuwing zit hem in een paar dingen: mentale representaties, perceptie en taal. Wie zijn ogen sluit en denkt aan Amsterdam heeft onmiddellijk een beeld. Dit is natuurlijk niet de werkelijke stad, maar dit is een door de hersenen gevormd beeld van de stad, een mentale representatie van de stad En dat geldt niet alleen voor een stad, maar voor alles in het leven. Je brein zit vol met onvolmaakte mentale represtentaties, en die zijn bepalend voor je perceptie. Perceptie laat je woorden geven aan die representaties. En die woorden beïnvloeden onze perceptie op hun beurt.

Hoe komt het dat sommige mensen creatiever worden, als ze dement worden? Een interessante vraag voor iedereen die iets met innovatie heeft, en die weet dat het brein daar een rol bij speelt. En het is maar één van de vragen waarop de Amerikaanse neurowetenschapper Elkhonon Goldberg een uitgebreid antwoord geeft in zijn boek ‘Creativity: the human brain in the age of innovation’, uitgegeven bij Oxford Publishers in New York.
Goldberg is de ‘grote broer’ van Dick Swaab. Hij geldt als een gigant in zijn vakgebied, en zijn boeken ‘Het sturende brein’ en ‘De wijsheidsparadox’ hebben het in Nederland goed gedaan. Toch zijn het geen bestsellers geworden, zoals de boeken van Yuval Harari, Daniel Denett of Daniel Kahemann. Waarschijnlijk komt dit doordat Goldberg in zijn boeken nogal eens in vaktechnisch jargon vervalt. Dat maakt zijn meer dan interessante werk nogal ontoegankelijk en dat is jammer. 

Waarom jokkebrokken kamerleden, maar ook teamleden, over hun liefdesaffaire? Waarom verzuchten CEO’s zelden dat ze het ook even niet weten? Waarom riep een hardwerkende vrouwelijke collega onlangs niet dat ze het helemaal niet meer zag zitten, na twee nachten wakker te hebben gelegen van het werk, zoals haar man mij vertelde? En waarom profileren wij ons in vergaderingen, waardoor die soms nodeloos lang duren?

NRC heeft vandaag een zeer interessant artikel over ADHD. Het is me uit het hart gegrepen! Ik zou, het artikel lezend, willen dat neurowetenschappers een nieuwe term vinden voor ADHD, en dat organisaties de kwaliteiten van dat wat we nu ADHD’ers noemen, echt beter leren benutten. Bij mij zelf is in 1998 zowel ADHD als hoogbegaafdheid vastgesteld, en ik heb mijn ADHD zowel als een nuttige kwaliteit, als als een beperking ervaren. Mensen die het van me weten, hebben me vaak gevraagd waarom ik succesvol ben in mijn werk met deze ‘handicap’. Ik antwoord dan dat het juist door mijn ADHD komt.

Het is overigens niet makkelijk om mijn ADHD hier publiekelijk te benoemen, want mensen trekken dan vaak een wenkbrauw op, alsof je een onstuurbare stuiterbal bent, je zou zomaar gestigmatiseerd kunnen worden, maar ik vind toch dat ik er maar eens mee voor de draad moet komen, om anderen die ADHD hebben een hart onder de riem te steken. Ook wil ik organisaties laten weten dat ze heel veel kunnen hebben aan het creatieve oplossingsvermogen van ADHD’ers, en hun vermogen om problemen te analyseren en zaken te ontwerpen om organisaties te versterken.

Kijk even mee naar zaken die ADHD’ers bijna allemaal herkennen…

Er is momenteel veel discussie over de vraag waar het bewustzijn zetelt in ons brein, maar ook hoe het ontstaan is. Bij veranderingen en leren is dit van belang. De vraag hoe ons brein zich heeft ontwikkeld door de evolutie heen geeft inzicht in de wijze hoe we dingen leren, en welke mogelijkheden en onmogelijkheden ons brein heeft. Belangrijk wanneer we kijken naar organisaties. Momenteel wordt met name Daniel Dennetts meest recente boek ‘Van bacterie naar Bach en terug’ als een belangwekkend werk gezien als het gaat over de ontstaansgeschiedenis van bewustzijn. Dennett is een complexe denker. Zijn boek staat in veel kasten, maar ik vraag me af wie het echt zullen lezen. En heb persoonlijk meer met een ander nieuw boek: ‘Creativity’ van Elkhonon Goldberg.

Jaren geleden werkte ik als externe op de zogenaamde plantenvloer van een bloemenveiling. Het werk was eenvoudig, maar intensief. In de vroege ochtend werden de planten geveild. Dat betekende logistiek ongeveer het volgende: planten werden aangevoerd via vrachtwagens. Ze werden vervolgens op karretjes gezet, gekeurd en moesten met die karretjes naar de veilruimte worden gereden, waar ze op tijd moesten zijn neergezet. Vervolgens gingen ze de veilruimte in om getoond te worden aan kopers die op een tribune hadden plaatsgenomen.

Op de werkvloer waren teamleiders aanwezig en mensen die per onderdeel van het proces aan het werk gingen. De diversiteit op de werkvloer was enorm. Niet alleen qua nationaliteit maar ook qua gezindte. Laten we maar eens een nachtploeg onder de loep nemen. Twee teamleiders werkten onder een manager, die zelf niet in de uitvoering werkzaam was, maar als regisseur van het proces. De teamleiders, Aart en OR-vertegenwoordiger Paul, waren respectievelijk christelijk en socialistisch. In hun team werkten de Marokkaanse Nederlanders Mohammed, Azhar en Binyamin. Twee Iraniërs, Resa en Shahram, zorgden voor een shi’itische invloed naast deze soennitische moslims. Evert en Jaap waren overtuigd christen. Simon was de filosoof van het stel. Hij combineerde boeddhistisch gedachtengoed met westerse filosofische denkbeelden, en deed aan yoga en mindfullness. Hij had gekozen voor een baan die niet teveel vroeg van zijn denkwereld, ondanks zijn studie antropologie. Arav en Darshan waren hindoestaanse medewerkers.

Vanmorgen sprak ik Myrthe. Zij is een redelijk nuchtere vrouw, werkzaam als psychologe in de zorgbranche. Ze zit behoorlijk hoog in de organisatie en ik vind haar grappig. Snel en met het nodige relativeringsvermogen brengt ze zaken terug tot hun essentie, en berooft ze van hun mythische aureooltjes. Ze moest iets bekennen zei ze, met pretoogjes. Zo maakt ze me altijd nieuwsgierig en dat weet ze.

-En je mag het niet verder vertellen.

-Je kent me.

-Daarom benadruk ik het nog maar eens.

Na een lange uitleg over dat het goed met haar ging, maar dat ze zelf had geconstateerd dat ze te druk was en te snel ging, kwam ze op de proppen met haar bekentenis.

Er zijn nog steeds psychologen, trainers en managers die het doen. Zeggen dat creativiteit in één van de hersenhelften zit. En hele volksstammen nemen het over. Het idee komt uit een tijd dat de psychoanalyse en spirituele stromingen het idee opperden, dat de ratio (het hoofd) in de ene kant van het brein zit, en het gevoel (het hart en de onderbuik) aan de andere kant. Om kort te gaan: dit is een mythe. En ons brein is nu eenmaal gevoeliger voor mythe dan voor feiten.  Als ‘het werkt’ of veiligheid biedt, accepteert ons brein het als ‘waarheid’.

Geeft niets, maar het is allemaal wel aan herziening toe. De vermaarde neurowetenschapper Elkhonon Goldberg laat in zijn boek ‘Creativity’ zien dat creativiteit een complexe vaardigheid is. Er werken heel wat neuronetwerken samen wanneer mensen creatief zijn. Daarbij zijn er meerdere vormen van. Je kunt op allerlei gebieden creatief zijn. Muziek, schilderkunst, literatuur, maar ook wiskunde en managementwetenschappen kunnen allemaal creatieve geesten opleveren.